Een concreet inzetkader voor vrijwilligers tijdens noodsituaties en praktische ondersteuning voor lokale besturen om zich voor te bereiden. Dat is in een notendop de doelstelling van het project Oost-Vlaanderen Respons van de gouverneur van Oost-Vlaanderen. Tijdens een infomoment voor kandidaat-vrijwilligers van het vrijwilligerskorps in Maarkedal werd het project aan de pers voorgesteld, in aanwezigheid van minister van Veiligheid en Binnenlandse Zaken Bernard Quintin, burgemeester Joris Nachtergaele en schepen van Sociale Zaken en Welzijn Steve De Boever.

Recente noodsituaties in binnen- en buitenland hebben de meerwaarde van vrijwilligershulp op overtuigende wijze aangetoond. Omdat de impact van een noodsituatie vaak groot is – zowel in omvang als in tijd – zijn de helpende handen van vrijwilligers een waardevolle aanvulling op het werk van de veiligheidsdiensten en reguliere overheden, die in het kader van een noodsituatie altijd op dezelfde manier met elkaar samenwerken, zowel op het terrein als beleidsmatig onder het beheer van de burgemeester, gouverneur of  minister. Ook de provincie Oost-Vlaanderen werd al geconfronteerd met de nood aan vrijwilligers: van het vullen van zandzakjes over het langsgaan bij mensen wiens woning dreigde te overstromen over het verzorgen van een maaltijd voor de medewerkers op het terrein. De vrijwilliger is een essentiële schakel om langdurig rampbeheer mogelijk te maken.

Deze ervaringen brachten echter ook belangrijke uitdagingen aan het licht. Wanneer een massa mensen zich aanmeldt om te helpen of zich naar de plaats van de ramp begeeft, hoe vermijden we dan chaos en zorgen we ervoor dat deze mensen nuttig ingezet kunnen worden zonder hun veiligheid in gevaar te brengen? Wanneer en voor welke taken kunnen ze ingezet worden, zodat ze een waardevolle aanvulling zijn op het werk van de veiligheidsdiensten en reguliere overheden? De praktische organisatorische complexiteit onderstreepte de nood aan een gestructureerde aanpak voor de inzet van vrijwilligers tijdens noodsituaties.

Inzetkader en praktische ondersteuning voor lokale besturen

Met het project Oost-Vlaanderen Respons van de gouverneur van Oost-Vlaanderen, opgestart in 2024, werd een concreet inzetkader uitgewerkt dat een antwoord biedt op deze vragen. Het geeft vrijwilligers tijdens noodsituaties een plaats binnen het klassieke crisisbeheer, onder de bevoegdheid van de burgemeester, zodat ze gecoördineerd kunnen ingezet worden. Daarnaast biedt het lokale besturen concrete en praktische aanbevelingen om zich duurzaam voor te bereiden op vrijwilligers tijdens een noodsituatie, onder meer door het oprichten van een vrijwilligerskorps, zoals opgenomen in het federaal en Vlaams regeerakkoord. Het voordeel van deze aanpak is dat een groep burgers opgeleid en vertrouwd is met de noodplanning en het crisisbeheer - wat ook nauw aansluit bij de doelstelling van de overheden om burgers weerbaarder te maken - en dat deze groep wanneer er zich een grootschalige noodsituatie voordoet ook als aanknopingspunt kan dienen voor spontane vrijwilligers, waardoor chaos vermeden kan worden.

Voor de leden van het vrijwilligerskorps werd binnen het project onder andere een infomoment uitgewerkt waarop ze van het lokaal bestuur essentiële informatie krijgen over de rol van het korps en de werking van de noodplanning en het crisisbeheer. Ook zal er één keer per jaar een provinciaal terugkommoment georganiseerd worden voor de leden van alle Oost-Vlaamse vrijwilligerskorpsen.

Daarnaast werd in het kader van het Vlaams burgerlijk weerbaarheidsprogramma het Rode Kruis Vlaanderen door de Vlaamse regering gesubsidieerd om onder andere EHBO-opleidingen aan te bieden voor deze korpsen.

Vrijwilligerskorps in Maarkedal

Met vijf steden en gemeenten uit Oost-Vlaanderen werd door de federale dienst noodplanning van de gouverneur van Oost-Vlaanderen een ondersteuningstraject opgestart. Zij worden intensief en op maat begeleid bij het oprichten van een vrijwilligerskorps. Hun ervaringen werden verwerkt in het inzetkader.

Één van de pilootgemeenten is Maarkedal, dat op 7 oktober een infomoment organiseerde voor kandidaat-vrijwilligers en vanaf 1 januari 2026 van start wil gaan met het vrijwilligerskorps.

Naast Maarkedal behoren ook Buggenhout, Ninove, Eeklo en Zulte tot de pilootgemeenten. Ondertussen wordt dit ondersteuningstraject aangeboden aan alle geïnteresseerde lokale besturen van Oost-Vlaanderen. Tientallen steden en gemeenten hebben zich ondertussen al aangemeld.

In samenwerking met

Het inzetkader kwam tot stand in samenwerking met het onderzoeksproject ‘Be Ready To Help!?’ van Hogeschool Vives, dat een uitgebreide literatuurstudie uitvoerde naar goede praktijken in binnen- en buitenland, alsook verschillende interviews en enquêtes afnam bij de betrokken overheden en veiligheidsdiensten (*). Ook het Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk (VSVW) leverde waardevolle inzichten. Om tot een zo uniform mogelijke werkwijze te komen, werden ook de gouverneurs van West-Vlaanderen, Antwerpen, Vlaams-Brabant en Limburg en hun diensten noodplanning betrokken.